Akış Kuramı
Çocukken sokakta oyun oynarken oluşan motivasyonunuzu düşünün, hava birden kararır, akşam olurdu ve biz bunu fark edemeden annelerimiz bizi eve çağırırdı. Sabahtan akşama kadar oynasak bile asla yetmezdi ve daha fazla oynamak isterdik. Bizler sokakta saatlerce oyun oynarken farkında olmadan Akış’ın (Flow) içine girerdik ve önemli bir uyarıcı olmadığı sürece Akış’dan çıkamazdık. Sokakta oynarken Akış’tan çıkmamızı sağlayacak en büyük uyarıcı, annelerimiz tarafından eve çağrılmamızdı. Annelerimiz bizi eve çağırana kadar gün boyunca motivasyonumuz ve dikkatimiz bir noktaya odaklanırdı.
Akış Kuramı’nın en yalın açıklaması “bir olaya (işe, oyuna, müziğe, spora, ibadete vb.) o kadar çok odaklanır ve motive oluruz ki onun dışında hiçbir uyarıcıya tepki vermeyiz ve zamanın nasıl geçtiğinin farkına varmayız.” Çocukken sokakta oynarken acıktığımızı bile fark edemememizin yegane sebebi de Akış’a girip “öz farkındalığımızı” yitirmemizdir.
Mihaly Csikszentmihalyi
Akış Kuramı/teorisi (Flow Theory), pozitif psikoloji kuramıdır ve Mihaly Csikszentmihalyi tarafından 1975’te birçok farklı meslek grubunda yer alan insanlarla yaptığı görüşmeler ve gözlemler sonucunda bulunmuştur.
Csikszentmihaly, Akış’ı ilk olarak işini tutkuyla yaparken kendini kaybeden sanatçıları görünce fark etti. Özellikle ressamların işlerini büyük bir tutku ile yaparken yemek, su ve uyku gibi en temel ihtiyaçlarını dahi gidermeyi unutup “öz farkındalıklarını” kaybetmesinden etkilenmişti. Farklı insanların üstünde yaptığı çeşitli gözlemler ve testler sonucunda Akış Kuramı’nı oluşturmuştur. Csikszentmihaly, Akış Kuramı’nı kendi içerisinde eğitim, müzik, spor, din ve oyunlar gibi birçok farklı dalara ayırıyor. Bu yazımızda sizlere oyunlardaki Akış Kuramı’ndan bahsetmeye çalışacağım.
Oyunlarda Akış Kuramı
Oyunların olmazsa olmazlarından biri iyi kurgulanmış bir Akış’tır. Eğer oyunun Akışı iyi kurgulanmamışsa oyuncunun, oyunu oynaması için gereken içsel motivasyonun oluşturulması çok zorlaşır.
Oyuncunun içsel motivasyonunu, oyunun zorluk ve oyuncunun yetenek seviyesi arasındaki dengeyle yaratabilirsiniz. Zorluk ve yetenek dengesi oyunun içerisindeki ödüllendirme sisteminden farklı olarak da oyuncuda içsel motivasyonun ortaya çıkmasını sağlar. Oyunun tasarımı, grafikleri veya ödüllendirme sistemi ne kadar iyi olursa olsun, Akış’ı iyi kurgulanmamışsa, oyuncunun içsel motivasyonunun sürekli yüksek tutup, oyunun devamlı olarak oynatılması zorlaşır.
Akış’ı iyi tasarlanmış bir oyuna ilk başladığınız zaman oyun çok basit ve kolaydır. Bu yüzden birçok oyun ilk başta ne yapılması gerektiğini ve nasıl yapılacağını oyuncuya yönergeler ile tarif eder. Örneğin, Grand Theft Auto San Andreas’a ilk başladığınız zaman, oyun bisiklete binmen gerektiğini ve bisikletin nasıl kullanılacağını adım adım tarif eder. Eğer oyun başlangıçta zor olursa, oyuncu oyunun nasıl oynandığını çözemez. Çünkü ilk defa oynanan bir oyunun nasıl oynanacağını öğrenmek/keşfetmek biraz zaman alabilir. Oyuncuya oyunu çözüp, öğrenebileceği zaman tanımazsa oyunu oynaması çok karışık bir hal alır ve oyuncunun içsel motivasyonu düşmeye başlar.
Fakat oyuncu oyunda ilerledikçe, oyun içi yeteneklerini geliştirir. Oyuncunun yeteneklerine göre oyunun zorluk seviyesi de doğru orantılı bir şekilde artmalıdır ki oyuncunun içsel motivasyonu sürekli bir şekilde aktif tutulabilsin. Zorluk seviyesi, oyun için yetenekler arttıkça artmıyorsa sürekli aynı seviyede kalıyorsa oyuncunun içsel motivasyonunda düşüş yaşanır. Oyuncu, oyun içi yeteneklerini geliştirdiği zaman yeteneklerini kullanarak zorlukların üstesinden gelmek ister. Oyuncunun yeni kazandığı yetenekleri ile üstesinden geldiği zorluklar oyuncu için oyun içi ödüllendirme sisteminden farklı bir ödül ve motivasyon (içsel motivasyon) kaynağıdır.
Aynı zamanda zorluk seviyesindeki artış oyuncuda bir sonraki aşama/seviye için merak uyandırır. Oyuncu beyni sürekli bir sonraki aşamada neler olacağını merak eder ve sorgular. Oyuncu, “Bir sonraki görev ne kadar zor olacak? Yeni görev oyun içi yeteneklerimi ne kadar zorlayacak? Yetenek seviyem bir sonraki seviyeye yetecek mi?” gibi soruları kendisine sormaya başlar.
Oyunlarda her yeni görevde zorluk seviyesi yavaş yavaş artarak oyuncunun yetenek seviyesinin çok fazla üstüne çıkmamalıdır. Eğer zorluk seviyesini birden artarak oyuncunun yeteneklerinin üstüne çıkıyorsa oyuncu Akış’tan kopmaya başlar. Bunun için verilebilecek en iyi örneklerden biri de Grand Theft Auto Vice City helikopterle inşaatı patlatma görevidir.
GTA Vice City’deki helikopterle inşaatı patlatma görevi kötü bir Akış Kuramı için gösterilebilecek en güzel bir örneklerden biridir. Meşhur helikopter görevi yüzünden oyunu bırakanlarının sayısı azımsanamayacak kadar çoktur. Helikopter görevinde oyunun zorluk seviyesinde ani bir artış oluyor ve oyuncunun oyun içi yetenek seviyesinin çok üstüne çıkıyor. Oyun, görev öncesi oyuncuya helikopteri kullanma yeteneklerini geliştirmesine fırsat tanımıyor.
Oyun Akış’ının zorluk bölümünde anı bir sıçrayış oluyor. Fakat, oyuncunun yetenek seviyesinde her hangi bir değişiklik olmuyor. Oyuncu birkaç denemeden sonra görevi başarı ile tamamlayamadığında içsel motivasyonu yok olmaya başlıyor ve Akış’tan yavaş yavaş kopuyor. Oyun eğlenceli vakit geçirme aktivitesinden çıkıp sıkıcı bir hal almaya başlıyor.
Oyunun Akışı iyi kurgulanmadığı zaman oyuncuda, oyunu oynamak için içsel motivasyonu oluşturmak çok zor bir hal alıyor. Bu yüzden de oyundaki zorluk ve yetenek dengesi çok iyi kurgulanmalıdır. Eğer oyuncunun oyunu oynarken bir akışın içine girip tüm motivasyonunu ve dikkatini sadece oyuna toplamasını istiyorsanız oyunun Akış’ını iyi kurgulamanız gerekmektedir.
Uygulayacağınız oyunlaştırma kurgusunda Akış’ı nasıl kullanmanız gerektiğini öğrenmek için Gamification Academy’nin Temel Oyunlaştırma Eğitimi‘ne göz atabilirsiniz.
Kubilay Kecin
BrandNewGame Turkey, GameStorm Trooper
Gamification Turkey, Volunteer