Oyun Nedir?
Oyunun Anatomisi
Başarılı oyun tasarımcıları Eric Zimmerman ve Katie Salen’in tanımlamasına göre oyun nedir sorusunun cevabı; oyuncuların sanal bir çatışma ile bağlandığı, ölçülebilir bir sonucu olan, kuralları belirlenmiş bir sistemdir.
Katie Salen
Eric Zimmerman
Oyun, bir ya da daha fazla oyuncu içerir. Bir çatışmayı modeller ve kazanmak-kaybetmek gibi ölçümlenebilir sonuçlar verir. Jane McGonigal da The Reality is Broken isimli kitabında, oyunlarda sergilenmesi gereken dört temel kategoriden bahseder; amaçlar, kurallar, geri bildirim sistemi ve gönüllü katılımcılık.
Jane McGonigal
Amaç kategorisi, oyunlaştırılmış sistemde, oyuncuların neye erişmek istediği ve orada bulunma amaçları gibi asıl sebeplerin cevabını barındırır.
Kurallar kategorisi, oyuncuların amaca ulaşmaları için neleri yapıp, neleri yapamayacaklarını gösterir.
Geri bildirim sistemi, hedef doğrultusunda oyuncuların nerede olduklarını, neye ihtiyaçları olduklarını ve ne gibi şartlarda hedeften kopacaklarını gösterir ve hatırlatır.
Son olarak da, gönüllü katılım, oyuncuların özgürlük ve bağımsızlığını ifade eder. Yani kişinin Bunu yapmam gerekiyor değil, Bunu yapmak istiyorum demesi gönüllü katılımıdır.
Oyunun Yeryüzündeki Geçmişi
Oyun tarih boyunca sosyal etkileşimin en eski formu ve bütün kültürlerin ayrılmaz parçası olmuştur. Ayrıca toplumların en çok sahip çıktığı kültür miraslarından da biridir. Mesela Antik Mısırlılar’a ait Senet ve Mezo-amerikanlar’a ait top oyunu mistik ve dini değerler içerirdi. Benzer şekilde Hindistan tarafında doğan Yılanlar ve Merdivenler ile İngiltere’de çıkan ve Hristiyan ahlakı üzerinden tasarlanmış Mansion of Happiness gibi oyunlar manevi ve etik değerler üzerinde öğretici oluyorlardı. Orta Asya’da doğmuş Go ve Shatranj (Satranç’ın atası) ise stratejik düşünme gibi yetenekleri güçlendirici özelliklere sahip oldular.
Senet Oyunu
Yılanlar ve Merdivenler
Mansion of Happiness
Şu an oyun kelimesini duyduğumuzda aklımıza, World of Warcraft gibi çok oyunculu, geniş haritalı online oynanabilen, Candy Crush, Farmville, Angry Birds gibi hangi mobil aygıtlara uyumlu veya Grand Theft Auto gibi konsol ve bilgisayarlarda oynanabilen sürükleyici ve vakit geçirici oyunlar daha çok aklımıza gelir oldu. Ancak teknolojinin evrilmesiyle oyunların şeklinin değişmesinin yanında, mantıklarını inceleyince, yıllardır klasikleşmiş ve belki şimdi ara ara oynadığımız okey, batak, tavla gibi oyunlardan çok da farklı sayılmazlar.
Aşık kemiğinin evrilmesiyle zar ortaya çıktı. Ardından M.Ö. 3000 gibi bir tarihte insanlar zar sayesinde şu an tavla dediğimiz bir oyunu dünyaya kazandırdı. 1900’lü yılların başında da tavlanın zar tekniği, “Mansion of Happiness”in de masaüstü karakteri ile birleştirilerek, o dönemin ekonomistlerinden Henry George’nin vergilendirme politikasını yayıp, desteklemek için “The Landlord’s Game” gibi bir oyun bulundu. Daha sonra bu oyun Monopoly olarak hayatımıza girdi.
Aşık Kemiğiyle Oyun Oynayan Çocuklar
The Landlord’s Game
Türkçe’de ve Türkiye’de Oyun
Türkçe’de oyun kelimesinin anlamını tam olarak anlayabilmek için ilk olarak İngilizce’deki game ve play kelimelerinin anlamlarına bakmamız gerekmektedir.
Play kesin kurallara ve bir hedefe sahip olunmadan, vakit geçirmek, eğlenmek için yapılan eylemdir. Game ise belli bir sonuca ulaşmak için, belirlenmiş kurallara uyarak sonuç elde edilmeye çalışılan oyun şeklidir.
Mesela bir basket potasına bir kural ve amaç tanımlamadan atış yapıyorsanız bu play olur; ama basket topunun çemberin üst tarafından içeri girmesi sayı ile sayı elde etmek ve belirli süre içerisinde belirli sayıya ulaşmak hedef olarak belirlenirse, bu game olur.
Eğer kural alışık olduğumuz gibi basket topunun, pota çemberinin üstünden değil de altından geçmesi ile sayı elde edileceği kural olarak belirlenirse oyunun kuralı değişmiş olur, ama yine game dediğimiz karakterde bir oyun olmaya devam eder.
Newzoo’nun 2017 Turkish Gamer 2017 çalışmasına göre Türkiye’de 30.8 milyon dijital oyun oynayan insan bulunmakta ve dünyadaki 18. pazar olarak konumlanmakta. Ayrıca oyuncuların %44’ünü kadınlar oluşturmakta. Tüm dijital oyun oynayanların %46 sını 21-35 yaş arası kişiler oluşturmakta. Yani Türkiye oyun oynamayı seven bir ülke diyebiliriz.
Oyunların Salgılattığı Kimyasal: Dopamin
2009’da Nature Neuroscience’de yayınlanan bir araştırmaya göre, ayrımsal duyarlılık yaş ilerlemesiyle azalır. Bu duyarlılığın gelişmesi için de video oyunlarının faydalı olduğu düşünülmekte. Video oyunları dikkati geliştirir. Dikkat de görsel korteks isimli görmeyi sağlayan beyin bölgesindeki hücrelerin aktivitesini yükseltir.
Bir tank sürme oyunu ile beyin faaliyetlerinin görüntülenmesi şeklinde yapılan bir deneyde, dopamin salınımının yükselidiği saptanmıştır. Ayrıca dahası oyundan daha yüksek puan alanlar da beynin ödül merkezinde daha çok dopamin salınımı olduğu görülmüştür.¹
Peki nedir dopamin? Dopamin, beyin içerisinde bir çok önemli yolda yer alır. Ancak dopaminden bahsederken, genellikle motivasyon, bağımlılık, dikkat ve yoğun istek gibi metabolik yollardan bahsedilir.
Dopamin, beyindeki ve diğer yaşamsal alanlardaki sinyallerin taşınmasına yardımcı olan sinir taşıyıcısıdır.
Oyun ve Zeka Gelişimi
Zeka gelişiminde de oynanılan oyunların türlerinin de etkileri farklılık yaratmıştır. Mesela mantık, zeka, platform gibi oyunlar pozitif etki gösterirken, aksiyon tabanlı role-playing türünde oyunlar negatif etkilere sebep olmuştur. Ayrıca oyunların talimatları takip etme, problem çözme ve mantık yürütme, el ve göz koordinasyonunu güçlendirme, planlama, kaynak yönetimi ve hesaplama, çoklu görev yapabilme, hızlı düşünme, hızlı analiz yapıp karar verme, hatasızlık, strateji ve öngörü, durum farkındalığı, okuma ve hesaplama yeteneğini, sabır, parça birleştirme, yetenek değerlemesi, haritalandırma, hafıza, konsantrasyon, görsel bilgiyi hızlı bir şekilde fark etme yetisi, muhakeme etme, risk alma, meydan okumalara cevap verme, hayal kırıklıklarına karşılık verme, hedef belirleme, takım oyunu, yönetme, simülasyonlarla ile gerçek dünya yetenekleri gibi bir çok konu ve özellik gelişiminde faydası olmaktadır.
Ek olarak oyunların, teknolojiye adaptasyon sağlamak, öğrenmeyi eğlenceli hale getirmek, yaratıcılığı artırmak, oyun içerisinde uzmanlaşmayı öğrenmek, görsel vizyonu daha hassas hale getirmek gibi faydalar da sağlamaktadırlar.
Her şeyin aşırısında zararlı olduğu gibi oyunların da aşırı oynanması olumsuz etkiler doğurmaktadır. Şiddet unsurlarına fazla eğilim (oyunlardaki yaş sınırları önem arz etmekte), çok fazla oyunlar ile vakit geçirmenin kişiyi sosyal olarak izole hale sokması, öncelikli işleri ikinci plana bırakmak, hareketsizliğin doğuracağı sağlık problemleri, üzerine düşünülmesi gereken durumlardan kaçış gibi olumsuz etkiler de ortaya çıkabilmektedir.
Sizler de oynadığınız oyunların sizlerde nasıl etkiler yarattığını gözlemleyebilir ve gözlemlerinizi bizimle paylaşabilirisiniz.
Ayrıca kendinize oyun nedir sorusunu sorup kendiniz de bir tanım oluşturmaya çalışabilirsiniz.
Kaynaklar
(1) M. J. Koepp, R. N. Gunn, A. D. Lawrence, V. J. Cunningham, A. Dagher, T. Jones, D. J. Brooks, C. J. Bench, P. M. Grasby, “Evidence for Striatal Dopamine Release during a Video Game,“ Nature 393 (1998): 266- 268.
Fotoğraflar
Katie Salen USV, CC BY 2.0 <https://creativecommons.org/licenses/by/2.0>, via Wikimedia Commons
Eric Zimmerman Vincent Diamante from Los Angeles, CA, USA, CC BY-SA 2.0 <https://creativecommons.org/licenses/by-sa/2.0>, via Wikimedia Commons
Jane McGonigal Paolo Sacchi / Meet the media Guru, CC BY-SA 2.0 <https://creativecommons.org/licenses/by-sa/2.0>, via Wikimedia Commons
Senet Oyunu Keith Schengili-Roberts, CC BY-SA 3.0 <http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/>, via Wikimedia Commons
Yılanlar ve Merdivenler Jain Miniature, Public domain, via Wikimedia Commons
Mansion of Happiness William and Stephen B Ives(Life time: William Ivews died at age 81 before December 18, 1875 according to The Salem Observer of that date; Stephen B. Ives died at the age of 83 before August 3, 1883. According the The Salem Gazette of that date.), Public domain, via Wikimedia Commons
Aşık Kemiğiyle Oyun Oynayan Çocuklar Gottfried Lindauer, Public domain, via Wikimedia Commons
The Landlord’s Game Thomas Forsyth: “Yes, you have permission to use the image. If allowed please put a credit / link to my website. LandlordsGame.Info”, Public domain, via Wikimedia Commons
Alper Berber
Oyunlaştırma Tasarımcısı ve Eğitmeni @BrandNewGame Turkey
Oyunlaştırma: Oynayarak Başarmak
