Çin’e Uzanan Futbol Tarihi
Euro 2020 İtaly’nın kupayı kaldırması ile son buldu. Üstelik final maçı daha oynanmadan büyük heyecan yarattı. Çünkü futbol tarihi denildiği zaman İngiltere’nin bu tarih içinde çok özel bir yeri var. Buna rağmen ilginçtir ki İngiltere’nin milli takım olarak Avrupa müsabakalarında almış olduğu bir kupa da bulunmamakta.
İngiltere ve Futbol
Futbolun doğduğu yer İngiltere olarak bilinir. Ayrıca çoğunluk tarafından bu bilgi doğru kabul edilir. Futbolun beşiği olan ülkenin Avrupa’da bir kupa sahibi olmaması ilginçtir. Öte yandan futbolun beşiğinin İngiltere olduğu da ne kadar doğru? Aslında tartışmaya açık bir konu.
İngiltere ile futbolun yakın olmasının çeşitli sebepleri var.
Bu sebeplerden biri Orta Çağ’da İngiltere’de oynanan bir tür top oyunudur. Din adamı William Fitzstephen’in 1170 yılında yazdıkları o dönemin İngiltere’sinde oynanan futbolu anlatır. Bu kaynakta şehirdeki gençlerin akşam yemeğinden sonra dışarı çıkıp topla oyun oynadığını yazar. Ayrıca yetişkinlerin de keyifle bu gençleri oyun oynarken izlediklerinden bahseder. (1)
Orta Çağ’da Futbol
Ayrıca Orta Çağ’da oynanan futbol oyununun belli kuralları yoktu. Temel kurallar vardı. Bunlar aşağıdaki gibidir.
- Adam öldürmek yasaktır.
- Top araçlarla taşınamaz.
- Top bir çanta, poşet, ceket vs. içinde taşınamaz.
- Mezarlıklar, kiliseler ve anıt bahçeler kesinlikle oyun sınırlarının dışındadır.
- Akşam 10’dan sonra oynamak yasaktır.
- Gol atmak için kale olarak kullanılan değirmen taşlarına topu üç kere çarptırmak gerekir.
Günümüzdeki futbola göre biraz farklı diyebiliriz. Hatta günümüz futbolundan farklı olarak bu futbol oyununda ayaktan daha çok eller kullanılıyordu. Zaman geçtikçe İngiltere’deki okullarda her okul futbol oynamak için kendi kurallarını koydu. Kimi okullar el ile oynamayı ağırlıklandırıyordu. Kimi okullar da ayak kullanmayı ve ileri doğru pas atmayı ağırlıklı olarak kullanıyordu.
Okullar arasındaki farklar kendi aralarında sağlıklı müsabakalar yapmalarına engel oluyordu. Sonuç olarak ortak bir kural dizisi oluşturmak için okullar bir araya geldi ve futbol federasyonunu kurdurlar. (2)
Laws of the Game adındaki kurallar dizisini belirlediler. Bu kurallar günümüzdeki futbola çok benzer kurallardı. Bu sayede futbol el ile oynanış şekliyle ragbiden ayrılmış oldu. (3)
Yani futbolu İngiltere ile yakın görmemizin sebeplerinden biri de İngiltere’nin ilk kuralları belirleyen ve bir federasyon kuran ülke olmasıdır.
İngiltere futbola olan katkılarından dolayı takdiri hak ediyor. Öte yandan ayakla topa vurarak oyun oynama fikri sadece İngilizlerin aklına gelmiş olmamalı değil mi?
Farklı Toplumlarda Futbol Benzeri Oyunlar
Bir topun ayakla oynanması İngiltere’de ortaya çıkmadı tabii ki. Futbol tarihi pek çok medeniyeti kapsamaktadır.
Antik Yunan eserlerinde topla oynana kabartmalara rastlanır.
Antik Yunan’da Top Oyunu Kabartması
Romalılar’ın Harpatsum adında İngilizlerin Orta Çağ’da oynadıkları futbola benzer bir oyun oynadıkları bilinir. Hatta İngilizlerin futbol ile Romalıların İngiltere’yi işgal edince tanıştıkları söylenir.
Romalılar’ın Harpatsum Oyunu
Kaşgarlı Mahmut, Divanı Lugati’t-Türk isimli eserinde Türklerin Tepük adı verilen bir ayak topu oyunundan bahseder. (4)
Günümüzdeki futbola benzer bir oyunun ilk halini en eski uygarlıklardan biri olan Çin’de de görebilmekteyiz. Bu oyun günümüzdeki modern futbola çok benzer. Oyunun adı Cuju’dur.
Cuju
Cuju adındaki bu oyunun kökeni M.Ö. 3. yüzyıla gider. Bu oyunda el kullanmak yasaktır. Çin’in ünlü Han Hanlığı döneminde Cuju toplumun zengin ve elit zümresine kadar yayıldı.
Tang Hanedanlığı zamanında kadın takımları kuruldu. Song Hanedanlığı sırasında Cuju ticari olarak da başarı sağlamaya başladı. Profesyonel Cuju oyuncuları vardı ve çok popülerlerdi. (5)
Cuju ile ilgili en önemli detay oyunun standartlaştırılması ve kurallarının belirlenmiş olmasaydı. Kurallar aşağıdaki gibiydi.
- İki takımla oynanması
- Oyun başlamadan önce yazı tura atışı yapmak
- Oyuna başlama vuruşu ile başlamak
- Taç atışı hariç topa el ile dokunmanın yasak olması
Günümüzdeki futboldan farklı olarak ortaya gerilmiş bir ağın ortasındaki delikten topu geçirdiğinizde puan alabiliyordunuz. Her takımın farklı bir kalesi yoktu. Dolayısıyla kaleci olarak bir pozisyon da bulunmamaktaydı.
FIFA tarafından da futbolun en eski atası olduğu kabul edilmiştir. (6)
Yani futbolun beşiği için İngiltere değil Çin dersek daha doğru demiş olabiliriz.
Daha ilginç bir bilgi ise bu futbolun atası Cuju Han Hanedanlığı tarafından popülerleştirilmeden önce Çin askerlerinin bir egzersiziydi. Daha önceki yazılarımızda ve videolarımızda bahsetmiştik. İlk oyunlaştırma örneklerini on binlerce yıl önce yaşayan atalarımız doğada av olmamak ve avını daha kolay avlamak amacıyla fiziksel özelliklerini geliştirmek için geliştirmişti. Koşu ve güreşe çok benzeyen oyunsal hareketlerdi bunlar.
Sonuç olarak Cuju’yu sunabileceğimiz güzel bir oyunlaştırma örneği olarak cebimize koyabiliriz.
Fotoğraflar
Orta Çağ’da Futbol – Kim Støvring Game ressembling football in the Middle Ages – https://www.flickr.com/photos/kimstovring/15487474359
Antik Yunan’da Top Oyunu Kabartması – National Archaeological Museum of Athens, Public domain, via Wikimedia Commons
Romalılar’ın Harpatsum Oyunu – Unknown authorUnknown author, Public domain, via Wikimedia Commons
Kapak fotoğrafı – ŞEREF YILMAZ ARŞİVİ 2013 – https://www.flickr.com/photos/amokachi14/10993721933
Kaynaklar
(1) “History of Football”. Spartacus Educational. – https://spartacus-educational.com/Fhistory.htm
(2) https://en.wikipedia.org/wiki/English_public_school_football_games#Association_football
(3) IFAB – Laws of the Game 20/21 (Sayfa 7) – https://digitalhub.fifa.com/m/5371a6dcc42fbb44/original/d6g1medsi8jrrd3e4imp-pdf.pdf
(4) Bed. Eğt. Spor Bil. Der. II (1997), 1: 54-62 TEPÜK FUTBOL MUDUR? XI. YÜZYIL TÜRK SPOR FAALİYETLERİNDEN “TEPÜK” OYUNUNUN MAHİYETİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA* İbrahim YILDIRAN (54)
(5) Cuju, archetype of modern game of football – https://www.chinadaily.com.cn/life/2010-06/15/content_11692278.htm
Alper Berber
Oyunlaştırma Tasarımcısı ve Eğitmeni @BrandNewGame Turkey
Oyunlaştırma: Oynayarak Başarmak
