Motivasyon Nedir?

Motivasyon kısaca “bir insanın bir davranışı sergilemesi için ihtiyaç duyduğu itici güç” olarak tanımlanabilir. Fakat motivasyonun nasıl oluştuğunu veya ortaya çıktığını anlamak istiyorsak bilim insanlarının zaman içerisinde yaptığı farklı motivasyon deneylerini incelememiz gerekmektedir.

1949’dan önce bilim insanları motivasyonun iki koşulda tetiklendiğini düşünüyordu. Bu koşullar hayatta kalma ve gösterilen davranışa dair verilen ödüldü. Fakat bilim insanların zaman içerisinde yaptığı deneylerle bu bakış açısı değişti.

Harry F. Harlow

İlk deney 1949 yılında Harry F. Harlow tarafından gerçekleştirildi. Bu deneyde Harlow ilk defa motivasyonun ortaya çıkışında üçüncü bir unsur olduğunu keşfetti.

Harlow 1949 yılındaki deneyinde, maymunlara çözmeleri için mekanik bulmacalar verdi. Beklenmedik şekilde maymunlar mekanik bulmacaları kısa bir zaman içerisinde çözdüğünü gözlemledi. Bu durum Harlow ve arkadaşlarının ilgisini çekti. Çünkü maymunların bulmacayı çözmeleri için motive edecek herhangi bir koşullar yoktu.

Harlow’un mekanik bulmacası

Harlow ve arkadaşları ikinci defa maymunlarla aynı deneyi gerçekleştirdi. Fakat bu sefer maymunlara her bulmaca çözdüklerinde ödül verdi. Bilim insanları gene hiç beklemedikleri bir sonuçla karşılaştı. Maymunlara verilen ödül, maymunların bulmaca çözme motivasyonunda düşüşe neden oldu. Hatta maymunlara ödül verildikçe maymunlar bulmacaları çok daha yavaş çözdüler. Kısacası ödül yüzünden maymunların bulmaca çözme motivasyonunun yok olduğu gözlemlendi.

Harlow ve arkadaşları maymunların bu davranışının arkasında üçüncü bir “motivasyon” kaynağı olduğunu fark ettiler. Fakat bu keşiflerini bilim dünyasına kabul ettiremediler. Bir süre sonra ise keşfettikleri üçüncü motivasyon kaynağı üzerine çalışmayı bıraktılar.

Edward L. Deci ve Richard M. Ryan

Harlow ve arkadaşlarının deneyinden tam 20 yıl sonra Carnegie Mellon Üniversitesi’nde Edward L. Deci ve Richard M. Ryan üçüncü motivasyon kaynağını araştırmak için çeşitli deneyler yapmaya başladı. İlk olarak Deci ve Ryan, Harlow’dan farklı olarak deneylerini insanlar üzerinde gerçekleştirdi. Ayrıca deney sırasında Deci ve Ryan Soma küpleri kullandı.

Richard Ryan ve Edward Deci

Deci ve Ryan bu deney için iki farklı denek grubu oluşturdu. Denekler 3 gün boyunca günde birer saatlik deneylere katıldı. Bu birer saatlik deneylerde Deci ve Ryan deneklerden farklı şekillerden oluşan Soma küplerini çözmesini istedi.

Bilim insanları tarafından deneyin gerçekleştirileceği odaya Soma küpleri dışında deneklerin dikkatlerini dağıtacak farklı materyaller de konuldu. Gözlemci deneyin ortalarına doğru deneklere Soma küplerini çözme sürelerini kaydetmesi gerektiğini söyleyerek odadan çıktı. Bu sırada bilim insanları deney odasını görebilecekleri aynanın arkasına geçerek buradan deneklerin yalnız kaldığında neler yaptığını gözlemledi.

Soma küpü

Deneyin ilk gününde iki takıma da Soma küplerini birleştirdikleri için herhangi bir ödül verilmedi. Fakat ikinci seansta bilim insanları birinci gruba her yaptığı Soma küpü için bir dolar ödül verdi. Bunun yanında ikinci gruba ise herhangi bir ödül vermedi.

Üçüncü seansta ise bilim insanları birinci gruba da ödül vermeyi bıraktı. Son olarak gözlemciler iki denek grubunun ödül olmadan gösterdiği davranışlar gözlemledi. Sonradan gözlemciler iki farklı denek grubunun kaç dakika Soma küpleri ile ilgilendirdiğini karşılaştırdı.

Deney Sonuçları

İlk seansın sonunda beklendiği gibi iki denek grubu Soma küpleri ile eşit sürede ilgilendi.

İkinci seansın sonuçları da beklendiği gibi oldu. Gözlemciler para ödülü verilen grup Soma küpleri ile daha çok ilgilendiğini ödül verilmeyen grupta ise herhangi bir değişiklik olmadığını gözlemledi.

Gözlemciler üçüncü seansta ise tekrardan ilk gruba da para ödülü vermeyi kesti. Gözlemcilerin beklediği gibi grubun Soma küpleri ile ilgilendiği sürede büyük bir düşüş gerçekleşti. Fakat Deci ve Ryan’ı asıl şaşırtan nokta ise hiçbir ödül verilmeyen ikinci grubun Soma küpleri ile ilgilendiği zamanda artış gözlemlemek oldu.

Bu deney sayesinde Deci ve Ryan, Harlow’un 1949 yılında keşfettiği üçüncü motivasyon kaynağı insanlar üzerinde de doğrulanmış oldu. Böylelikle bilim insanları tarafından hayatta kalma içgüdüsü ve ödül dışında başka bir motivasyon kaynağı daha olduğu kesinleştirildi. Bu keşif üzerine Deci ve Ryan, motivasyon üzerine uzun yıllar sürecek olan çalışmalarına başladı.

Çalışmalarının sonucu olarak Deci ve Ryan “Self-Determination” adını verdikleri teoriyi geliştirdiler. Hatta bizlerde geliştirdiğimiz oyunlaştırma projelerinde hedef kitlede içsel motivasyon oluşturmak için self-determination teorisinden yararlanmaktayız.

Oyunlaştırma projelerinde self-determination teorisinden nasıl yararlanıldığını öğrenmek için Fundamentals of Gamification eğitimimize katılabilirsiniz. 

Kubilay Kecin
Oyunlaştırma Tasarımcısı ve Eğitmeni @BrandNewGame Turkey
Gönüllü @Gamification Turkey