Home Office ve Verimlilik Seviye VII

6 – 9 Nisan arası düzenlenen Gamification Turkey Summit Week’teki konuşmasında Michael Wu çok önemli bir noktaya değindi. Eski alışkanlıkları bırakmak yeni alışkanlık kazanmaktan daha zordur.

Daniel Kahneman Hızlı ve Yavaş Düşünme adlı kitabında 2 farklı karar mercii olduğunu söyler. Bunlardan biri hızlı karar vermemiz/davranmamızı sağlar. Diğeri de bir karar verirken/davranırken önce düşünmemizi sağlar. Kısaca hızlı hareket etmemizi sağlayan karar merkezini beynin otomatik pilotu olarak düşünebilirsiniz. 

Gün içerisinde bir çok davranışımızı hiç düşünmeden (bilişsel enerji harcamadan) yapıyoruz. Aslında bu hızlı düşünme durumu hayatlarımızı kolaylaştırıyor. Her yaptığınız davranışı yavaş sistemle düşünerek gerçekleştirsek hayatımız şimdikinden çok daha zor bir hal alırdı. Araba kullanırken önümüzdeki araç yavaşladığında hiç düşünmeden frene basmamız gerektiğini bilir, frene basarız. İşte bu bizim otomatik pilotumuz olan hızlı düşünme sistemidir. 

Covid-19 salgını ile birlikte önceden hiç düşünmeden yaptığımız alışkanlık olan bir çok davranışı bırakmamız gerekiyor. Bunlardan bazıları; arkadaşlarımızla görüşünce tokalaşma/sarılma, yüzümüzü elleme vb. Bu davranışların çoğu otomatik pilot halindeyken gerçekleşir. Bu yüzden bu davranışları bırakmak yeni alışkanlık kazanmaktan daha da zordur.

Home Office ve Verimlilik Seviye – III başlıklı yazımda B.J. Fogg davranış modellerinden bahsetmiştim.  B.J Fogg’un davranış modeli ile eski alışkanlıklarımızın yerine yeni alışkanlıklar koyabiliriz. Böylelikle bu süreçte otomatik pilotumuzun kontrolünü biraz da olsa ele geçirebiliriz. 

Hızlı ve Yavaş Düşünme

B.J. Fogg davranış modelini kısaca hatırlamakta fayda var. Bir Davranışın gerçekleşmesi için gereken 3 unsur vardır. Bunlar Motivasyon, Yeterlilik ve Uyarıcı’dır.

B.J Fogg davranış modelini ilgili daha detaylı bilgi almak için linke tıklayabilirsiniz.

Kendi sağlığımız ve etrafımızdakilerin sağlığı için bırakmamız gereken eski alışkanlıkları bırakmamız konusunda uyarıcılar bize yardımcı olabilir. 

Hatırlarsanız B.J Fogg uyarıcıları 3 alt başlığı ayırıyor. Bunlar;

• Kolaylaştırıcı
• Ateşleyici
• Sinyal

Bizim bu yazımızda odaklanacağımız uyarıcı tipi sinyal uyarıcı olacaktır.

Yukarıda da bahsettiğim gibi beynimizin otomatik pilotu (hızlı düşünme/alışkanlıklar) oluşan veya karşılaşılan durumlara karşı düşünmeden tepki verir. Bu sayede hayatımızı kolaylaştırır. Çünkü her attığımız adımı her aldığımız nefesi düşünseydik hayat hiç kolay olmazdı.

Bir süre sonra verdiğimiz bu tepkiler bizim alışkanlık (otomatik pilot) dediğimiz davranışları oluşturur. Otomatik pilotu tamamen devre dışı bırakmak imkansızdır. Bu yüzden onu kapatmak yerine oluşturacağımız geri bildirim sistemini sinyal uyarıcılar olarak kullanacağız. Böylelikle eski alışkanlıklarımızı bırakma yolunda bir adım atabiliriz.

Eski alışkanlıklarımızı/rutinlerimizi de bırakırken en basit olandan başlamak bizim için daha kolay olacaktır. (Akış Kuramı – Home Office ve Verimlilik Seviye – II’de bahsetmiştik.) Bu süreçte sıkça tekrarladığımız ağzımıza, burnumuza ve gözümüze dokunma gibi. Çoğumuz bir alışkanlık olarak sürekli yüzümüze dokunuyoruz. Hatta Sidney’deki University of North South Wales’de 2015’te yapılan araştırmaya göre insanlar 1 saat içinde 23 kere yüzüne dokunmaktadır. Bunun %44’ü de ağız, yüz ve buruna dokunmaları içeriyor. Bir günün ortalama 16 saatini uyanık olarak geçirdiğimizi düşünürsek bu, günde 368 kere yüzümüze dokunduğumuz anlamına geliyor. 

Alışkanlıklarını Bırakın

Yüze dokunmak artık bizim (insanlar) için bir refleks olmuş durumda. Yüzümüze dokunmamamız gerektiği bilincinde olduğumuz zaman ise garip bir şekilde yüzümüzde kaşınma hissederiz ve daha fazla dokunmak isteriz. Hatta ben bu yazıyı yazarken sıkça başıma geldi. Üstelik okurken sizin de başınıza gelebilir. 🙂 Yüzünüze dokunmamaya çalışın!

Bu alışkanlığımızı bırakmamız konusunda kalem, stres topu veya tesbih gibi nesneler/eşyalar bize uyarıcı olarak yardımcı olabilir. Eğer elimizde oynadığımız bir nesne varsa yüzümüze dokunmak için bunu bırakmamız gerekecek ve bu durumda elimizdeki nesneyi koyabileceğimiz bir yer ararken aslında otomatik pilotumuz (hızlı düşünme) bir nebze olsa devre dışı kalacak ve düşünmemiz gerekecektir. Bu noktada bizim yüzümüze dokunma davranışını durdurmamız için gereken düşünme zamanının bir kısmını sağlayacaktır.

Geri Bildirim Döngüsü

Aynı oyunlarda olduğu gibi düşünebilirsiniz. Bazı oyunlar enerjiniz azaldığı zaman enerji barının yanıp sönmesini sağlayarak dikkatinizi o noktaya çeker ve oyun içi stratejinizi bu bilgiye göre kurmanızı sağlar. Bizim de elimizde tutacağımız nesneyi, bu noktada dikkatimizi çeken enerji barı gibi düşünebilirsiniz. 

Belki elinizdeki nesneyi düşünmeden otomatik pilotta olduğunuz bir şekilde bırakıp yüzünüze dokunduğunuzu fark ettiniz. Aldığınız geri bildirimle yeni alışkanlığınızı biraz daha geliştirebilirsiniz. Elinizdekini rahatça ve sürekli olarak bıraktığınız noktaya bir su bardağı veya başka bir nesne koyarak nesneyi oraya bırakmayı zorlaştırabilirsiniz. Böylelikle otomatik pilotun kontrolünü tekrardan da olsa azaltmayı başarabiliriz.

Benim yüzüme dokunma alışkanlığı için oluşturduğum yeni huyum elim boş kaldığı zaman kalem çeviriyorum. Kullandığım masa bir çizim masası olduğu için biraz eğimli. Üzerine yuvarlanabilecek bir nesne (kalem, stres topu vb.) bıraktığım zaman yuvarlanarak yere düşüyor. Yüzüme dokunmak için kalemi bırakmam gerektiğinde kalem yuvarlanarak masadan düşmeye başlıyor. Bu durumda dikkatimi kalemi tutmaya yönlendiriyorum ve kısa bir süre için olsa bile otomatik pilotumu devre dışı bırakarak yüzüme dokunmamam gerektiğini hatırlıyorum. (Arada fark etmeden tekrardan dokunduğum oluyor. 🙂

Yüzümüze dokunmak gibi sürekli gerçekleştirdiğimiz basit bir davranışı/alışkanlığı bırakmak bile düşünüldüğü kadar kolay olmayabilir. Önemli olan bu alışkanlığı bırakmak için hangi/nasıl sinyal uyarıcılar kullanacağımızı iyi belirleyip  bunun işe yarayıp yaramadığını aldığımız geri bildirimlerle takip ederek geliştirmek olacaktır. Geri bildirimler ile ilgili Home Office ve Verimlilik Seviye – VI başlıklı yazıya göz atabilirsiniz.

Kubilay Kecin
Oyunlaştırma Tasarımcısı ve Eğitmeni @BrandNewGame Turkey
Gönüllü @Gamification Turkey